เรื่องที่ 28 : ความสูญเสีย หรือความเสียหายโดยอ้อม (Indirect Loss or Damage) ความเหมือนที่แตกต่างระหว่างประกันภัยกับหลักกฎหมาย

(ตอนที่สอง)

คำว่า “ความเสียหายโดยอ้อม (Indirect Loss) หรือความเสียหายสืบเนื่อง (Consequential Loss)” ตามความเข้าใจของบุคคลทั่วไป มักถูกตีความอย่างกว้าง ๆ ว่า หมายความถึง การสูญเสียรายได้ (loss of revenue) การสูญเสียกำไร (loss of profit) การสูญเสียประโยชน์ในการใช้งาน (loss of use) การสูญเสียโอกาส (loss of opportunity) การสูญเสียชื่อเสียง (loss of reputation) ฯลฯ ในขณะที่การตีความทางกฎหมายจะให้ความหมายที่แตกต่างไป จำต้องอาศัยการพิจารณาเทียบเคียงกับหลักกฎหมายเป็นแนวทางด้วย เพื่อจะได้หลีกเลี่ยงประเด็นปัญหา เวลาเกิดข้อพิพาทเป็นคดีฟ้องร้องกันขึ้นมา โดยในบทความเรื่องนี้ จะอาศัยการเทียบเคียงตัวอย่างหลักกฎหมายของประเทศไทย ประเทศอังกฤษ ประเทศออสเตรเลีย และประเทศสหรัฐอเมริกาเป็นแนวทางประกอบการพิจารณาพอสังเขป ดังนี้

ความเสียหายโดยอ้อมนั้น มิได้มีการกำหนดคำนิยามเอาไว้ในหลักกฎหมายทั้งของไทยและเทศ แต่สามารถเทียบเคียงได้กับ “ความเสียหายอันเกิดแต่พฤติการณ์พิเศษ” ซึ่งในประเทศไทยได้บัญญัติเอาไว้ในประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 222 วรรคสองที่ระบุว่า

    “มาตรา 222  การเรียกเอาค่าเสียหายนั้น ได้แก่ เรียกค่าสินไหมทดแทนเพื่อความเสียหายเช่นที่ตามปกติ ย่อมเกิดขึ้นแต่การไม่ชำระหนี้นั้น

     เจ้าหนี้จะเรียกค่าสินไหมทดแทนได้ แม้กระทั่งเพื่อความเสียหายอันเกิดแต่พฤติการณ์พิเศษ หากว่าคู่กรณีที่เกี่ยวข้องได้คาดเห็น หรือควรจะได้คาดเห็นพฤติการณ์เช่นนั้นล่วงหน้าก่อนแล้ว”

เนื่องด้วยตามหลักกฎหมายไทยได้จัดแบ่งความเสียหายออกเป็นสองประเภท คือ

1)  ความเสียหายปกติ ซึ่งเกิดขึ้นเนื่องจากการไม่ชำระหนี้โดยตรง

2) ความเสียหายพิเศษ ซึ่งคู่กรณีที่เกี่ยวข้องสามารถคาดหวัง หรือพอที่จะมุ่งหวังได้ล่วงหน้าอยู่แล้ว ในเวลาทำสัญญา

การที่จะพิจารณาสิ่งใดถือเป็นความเสียหายปกติ หรือความเสียหายพิเศษนั้น ไม่อาจฟันธงลงไปได้อย่างแน่นอนชัดเจน จำต้องพิจารณาถึงวิธีปฎิบัติทั่วไป หรือความคาดหวัง หรือความเข้าใจของคู่สัญญาในเวลาที่ตกลงทำสัญญากัน ประกอบกับแนวทางคำพิพากษาของศาลเป็นเกณฑ์ด้วย

ดังตัวอย่างต่อไปนี้ ซึ่งแม้มิใช่คดีเกี่ยวกับการประกันภัยโดยตรง แต่สามารถเทียบเคียงให้เห็นภาพได้บ้าง

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 7633/2538 เมื่อโจทก์ทั้งสองผิดสัญญาไม่ยอมรับซื้อที่ดินพิพาทตามสัญญา ความเสียหายตามปกติที่เกิดขึ้น ก็คือ จำเลยทั้งสองไม่ได้รับชำระราคาที่เหลือหรือค่าเสียหายใด ๆ อันได้ตกลงไว้ในสัญญาชัดแจ้ง แต่ถ้าหากเป็นความเสียหายอื่น ๆ นอกจากที่กล่าวมาแล้ว ก็ได้แก่ความเสียหาย อันเกิดแต่พฤติการณ์พิเศษ ค่าเสียหายที่จำเลยทั้งสองถูกริบมัดจำก็ดี หรือการที่จะได้รับกำไร หากโจทก์ทั้งสองซื้อที่ดินพิพาทตามสัญญาตามที่คาดหวังล่วงหน้าไว้ก่อนก็ดี ล้วนเป็นกรณีที่จำเลยทั้งสองได้กระทำไปส่วนตัวหรือคาดหวังไปเอง จึงถือได้ว่าเป็นค่าเสียหาย อันเกิดแต่พฤติการณ์พิเศษ หากโจทก์ทั้งสองจะต้องรับผิด ก็ต้องเป็นกรณีที่โจทก์ทั้งสองได้คาดเห็น หรือควรจะได้คาดเห็นพฤติการณ์เช่นนั้นล่วงหน้า เมื่อโจทก์ทั้งสองมิได้คาดเห็น หรือควรจะได้คาดเห็นพฤติการณ์เช่นนั้นล่วงหน้ามาก่อน โจทก์ทั้งสองจึงไม่ต้องรับผิดต่อจำเลยทั้งสอง

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 4844/2545 (ค่าเสียหายอันเกิดแต่พฤติการณ์พิเศษ ปพพ. มาตรา 222 วรรค 2)
โจทก์ประกอบธุรกิจขายสินค้าโทรศัพท์เคลื่อนที่ และโจทก์ได้สั่งซื้อสินค้ามา เพื่อขายหากำไรในประเทศไทย ซึ่งน่าเชื่อว่าจำเลยเองก็ทราบดีอยู่แล้วถึงความในข้อนี้ เพราะสินค้าดังกล่าวมีจำนวนมาก และจำเลยได้ติดต่อทำธุรกิจรับจัดการขนส่งสินค้าให้แก่โจทก์มาเป็นเวลานานหลายปีแล้ว การที่สินค้าของโจทก์สูญหายไป จำเลยควรจะคาดเห็นได้ว่าโจทก์จะต้องได้รับความเสียหายในส่วนที่เป็นค่าขาดกำไรจากการขายสินค้าดังกล่าว เพราะเป็นพฤติการณ์ที่คาดเห็นได้ ดังนั้น จำเลยจึงต้องรับผิดต่อโจทก์ สำหรับความเสียหายอันเกิดแต่พฤติการณ์พิเศษนี้ด้วย ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 222 วรรคสอง และจำเลยยังต้องเสียดอกเบี้ยตามมาตรา 225 ด้วย

คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 5243/2550 ข้อเท็จจริงรับฟังได้ว่าพระพิมพ์จิตรลดาชุดทองคำที่พิพาทดังกล่าว  ได้จัดทำจำกัดเพียง 2,539 ชุด ผู้จัดสร้างได้แจกจ่ายจัดสรรให้ผู้ดำเนินการรับจองต่าง ๆ ไปหมดแล้ว  จำเลยที่ 1 เป็นเพียงผู้ดำเนินการรับจองเท่านั้นมิใช่ผู้จัดสร้าง โดยเมื่อจำเลยที่ 1 ได้รับมอบมาแล้ว  ก็มิได้ส่งให้สาขาของจำเลยที่ 1 ที่โจทก์ได้สั่งจองไว้  แต่กลับส่งมอบให้แก่บุคคลอื่น ๆ ตามที่จำเลยที่ 1 กล่าวอ้างว่ามีสิทธิไปจนหมดสิ้น พระพิมพ์จิตรลดาชุดทองคำที่พิพาทจึงไม่มีเหลืออยู่อีกแล้ว ทั้งที่ผู้จัดสร้างและที่ธนาคารจำเลยที่ 1 ดังนั้น การชำระหนี้ของจำเลยที่ 1 ที่จะต้องส่งมอบให้แก่โจทก์จึงกลายเป็นการชำระหนี้ที่พ้นวิสัยจะทำได้ เพราะพฤติการณ์ที่จำเลยที่ 1 ซึ่งเป็นผู้ผิดสัญญาจะต้องรับผิดชอบ จำเลยที่ 1 จะต้องใช้ค่าสินไหมทดแทนให้แก่โจทก์ เพื่อค่าเสียหายอันเกิดแต่การไม่ชำระหนี้ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 218 วรรคหนึ่ง พระพิมพ์จิตรลดาชุดทองคำที่พิพาทมีจำนวนจำกัด หากโจทก์มีไว้ในความครอบครอง ก็ย่อมทำให้มีมูลค่าสูงขึ้นตามหลักอุปสงค์อุปทาน และต้องมีราคามากกว่าราคาในขณะที่สั่งจองชุดละ 19,999 บาท ซึ่งผลต่างของราคาดังกล่าว เป็นค่าเสียหายเช่นที่ตามปกติ ย่อมเกิดขึ้นแต่การไม่ชำระหนี้ของจำเลยที่ 1 ซึ่งโจทก์ย่อมมีสิทธิเรียกร้องเอาได้ ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 222 วรรคแรก การที่ศาลอุทธรณ์กำหนดให้โจทก์ได้รับค่าเสียหายชุดละ 25,000 บาท จึงเหมาะสมแล้ว

สองคดีแรกวินิจฉัยว่า การสูญเสียกำไรของคู่สัญญาฝ่ายหนึ่งนั้น จะสามารถเรียกร้องได้ต่อเมื่อคู่สัญญาอีกฝ่ายหนึ่งในเวลาตกลงทำสัญญา คาดหวัง หรือควรจะคาดหวังได้ล่วงหน้า หากตนเป็นฝ่ายผิดสัญญา จึงจะถือเป็นความเสียหายพิเศษตามบทบัญญัติของกฎหมาย โดยที่คดีที่หนึ่งเป็นกรณีที่คาดหวังไม่ได้ ขณะคดีที่สองสามารถคาดหวังได้โดยพฤติการณ์        

ส่วนคดีที่สาม ศาลกลับมองว่า การสูญเสียรายได้และกำไร ถือเป็นความเสียหายปกติ มิใช่ความเสียหายพิเศษแต่อย่างใด

ดังนั้น แม้ประเด็นจะอยู่ที่คู่สัญญาสามารถคาดหวัง หรือควรจะคาดหวังได้ในเวลาทำสัญญาหรือเปล่านั้น แต่โดยข้อเท็จจริงแห่งคดีแล้ว อาจวินิจฉัยเป็นได้ทั้งความเสียหายปกติ หรือความเสียหายพิเศษก็ได้ แล้วแต่กรณี

ตอนต่อไป ลองมาพิจารณาเทียบเคียงกับคดีต่างประเทศกันบ้างนะครับ